Bài viết được viết bởi Thạc sĩ Khoa học Thực phẩm và Dinh dưỡng: Katey Davidson và đánh giá y khoa bởi Chuyên gia dinh dưỡng đã đăng ký: Kathy Warwick. Dịch bởi CollaVN. Bằng chứng Khoa Học từ Thư Viện Y Khoa Quốc Gia Hoa Kỳ

Phụ gia thực phẩm nhân tạo luôn là một chủ đề gây tranh cãi, nhưng chúng không đáng sợ như nhiều người nghĩ.

Đúng như tên gọi, đây là các thành phần tổng hợp được thêm vào thực phẩm nhằm cải thiện màu sắc, hương vị, kéo dài thời gian bảo quản hoặc nâng cao chất lượng theo một cách nào đó.

Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) giám sát và đảm bảo rằng các phụ gia thực phẩm trên thị trường đều đạt tiêu chuẩn an toàn. Tuy nhiên, bạn có thể tự hỏi liệu có nên hạn chế tiêu thụ các thành phần này hay không.

Bài viết này sẽ cung cấp thông tin đầy đủ về phụ gia thực phẩm nhân tạo, bao gồm mức độ an toàn, công dụng, những rủi ro tiềm ẩn đối với sức khỏe và cách giảm thiểu tiêu thụ nếu bạn quan tâm đến vấn đề này.

các loại thực phẩm chế biến sẵn
các loại thực phẩm chế biến sẵn chứa nhiều phụ gia thực phẩm

Phụ Gia Thực Phẩm Nhân Tạo Là Gì?

Phụ gia thực phẩm nhân tạo là các hợp chất tổng hợp, không có nguồn gốc tự nhiên, được bổ sung vào thực phẩm để cải thiện hình thức, kết cấu, hương vị và độ tươi ngon (1).

Các Loại Phụ Gia Thực Phẩm

FDA phân loại phụ gia thực phẩm thành hai nhóm chính (1):

  • Trực tiếp: Được thêm vào thực phẩm với mục đích cụ thể, chẳng hạn như tạo kết cấu, làm chất tạo bọt, chất kết dính hoặc phẩm màu. Ví dụ, aspartame là một loại chất tạo ngọt nhân tạo thường được sử dụng trong nước ngọt và thực phẩm ít calo hoặc không đường.
  • Gián tiếp: Không được thêm vào trực tiếp nhưng có thể xâm nhập vào thực phẩm với lượng nhỏ do quá trình đóng gói, bảo quản hoặc chế biến. Các nhà sản xuất phải đảm bảo rằng các vật liệu đóng gói này an toàn.

Nhìn chung, người tiêu dùng quan tâm nhiều nhất đến nhóm phụ gia thực phẩm trực tiếp, và nhóm này lại được chia thành hai loại (1):

  • Tự nhiên: Có nguồn gốc từ thực phẩm tự nhiên. Ví dụ, củ dền đỏ được dùng để tạo màu thực phẩm tự nhiên, trong khi đậu nành và ngô được sử dụng để sản xuất lecithin – một chất nhũ hóa giúp kết dính các thành phần thực phẩm.
  • Nhân tạo: Không có nguồn gốc tự nhiên mà được tổng hợp trong phòng thí nghiệm. Ví dụ, hầu hết các loại vani tổng hợp thực chất được làm từ vanillin – một hợp chất nhân tạo.

Dù là phụ gia tự nhiên hay nhân tạo, cả hai đều phải tuân thủ các tiêu chuẩn an toàn nghiêm ngặt trước khi được phép sử dụng trong thực phẩm (1).

Thực Phẩm Nào Thường Chứa Phụ Gia Nhân Tạo?

Phụ gia thực phẩm nhân tạo xuất hiện trong nhiều loại thực phẩm sản xuất công nghiệp phổ biến như sữa chua (sữa chua Colla được được làm từ nguyên liệu tự nhiên 100%, không chứa chất phụ gia), bánh mì, nước sốt salad, nước ngọt, bánh ngọt, khoai tây chiên, thanh protein và nhiều sản phẩm chế biến khác.

Trên thực tế, hầu hết thực phẩm đóng gói đều chứa một dạng phụ gia nào đó, từ chất nhũ hóa đến chất tạo ngọt hoặc phẩm màu. Nếu bạn muốn tránh chúng, hãy kiểm tra kỹ nhãn sản phẩm trước khi mua hoặc sử dụng các sản phẩm được sản xuất thủ công(1, 2).

Tại Sao Phụ Gia Nhân Tạo Được Sử Dụng?

Các nhà sản xuất thực phẩm sử dụng nhiều loại chất ổn định, chất làm đặc và chất nhũ hóa để cải thiện chất lượng sản phẩm. Chúng giúp duy trì kết cấu đồng đều, chẳng hạn như giữ dầu và nước không bị tách lớp (3).

Ngoài ra, một số phụ gia nhân tạo còn giúp bổ sung dinh dưỡng. Ví dụ, axit ascorbic tổng hợp (vitamin C) và axit folic (một dạng tổng hợp của folate) thường được thêm vào thực phẩm vì chúng ổn định hơn so với phiên bản tự nhiên (1, 3, 4).

Bên cạnh đó, lý do phổ biến khiến nhiều công ty chọn phụ gia nhân tạo là vì chúng thường có chi phí thấp hơn so với phụ gia tự nhiên (1).

Tóm Lại

Phụ gia thực phẩm nhân tạo là những hợp chất tổng hợp được thêm vào thực phẩm nhằm cải thiện màu sắc, hương vị, kết cấu, độ tươi ngon, thời gian bảo quản và thành phần dinh dưỡng. Chúng xuất hiện trong nhiều sản phẩm như bánh mì, đồ nướng, sữa chua, nước sốt salad, khoai tây chiên và đồ uống.

Dưới đây là phiên bản nội dung độc đáo bằng tiếng Việt của đoạn văn trên:

Ảnh Hưởng Tiềm Ẩn Của Việc Tiêu Thụ Phụ Gia Nhân Tạo

Mặc dù các phụ gia thực phẩm nhân tạo phải trải qua các quy trình kiểm định nghiêm ngặt trước khi được phép sử dụng, nhiều người tiêu dùng vẫn lo ngại về tác động lâu dài của chúng đối với sức khỏe.

Sức khỏe đường ruột

Hiện tại, chưa có nhiều bằng chứng cho thấy các phụ gia thực phẩm nhân tạo được FDA phê duyệt có ảnh hưởng tiêu cực đến hệ tiêu hóa hay sức khỏe đường ruột (5).

Tuy nhiên, số ca mắc các bệnh đường ruột như hội chứng ruột kích thích (IBS), bệnh Crohn và mất cân bằng hệ vi sinh đường ruột ngày càng tăng, trùng hợp với sự gia tăng của thực phẩm chế biến sẵn. Điều này khiến nhiều người đặt câu hỏi liệu có mối liên hệ nào giữa phụ gia thực phẩm nhân tạo và sức khỏe tiêu hóa hay không  (6).

Một số nghiên cứu sơ bộ trên chuột cho thấy rằng việc tiêu thụ chất tạo ngọt nhân tạo có thể làm giảm sự đa dạng của vi khuẩn đường ruột, từ đó có khả năng gây rối loạn tiêu hóa. Tuy nhiên, chưa có nghiên cứu nào khẳng định trực tiếp rằng các phụ gia thực phẩm nhân tạo gây hại cho sức khỏe đường ruột của con người (6, 7, 8).

Cần lưu ý rằng hệ vi sinh đường ruột của con người rất khác so với động vật, vì vậy cơ chế chuyển hóa phụ gia thực phẩm cũng có thể khác nhau.

Ngoài ra, nhiều nghiên cứu sử dụng liều lượng cao hơn nhiều so với mức tiêu thụ thông thường của con người, và hầu hết các nghiên cứu này chưa được kiểm soát chặt chẽ. Do đó, vẫn cần thêm nhiều nghiên cứu chuyên sâu hơn.

Một số nghiên cứu trên chuột cũng chỉ ra rằng polysorbate 80 (một chất nhũ hóa) và titanium dioxide (một loại phẩm màu thực phẩm) có thể làm thay đổi sự cân bằng hệ vi sinh đường ruột. Đặc biệt, sự gia tăng của vi khuẩn khử sulfate có thể làm trầm trọng thêm các triệu chứng của hội chứng ruột kích thích (IBS) (6, 8, 9, 10).

Tuy nhiên, chưa có kết luận nào về việc những tác động này có xảy ra trên con người hay không, do hệ tiêu hóa của chúng ta có cơ chế khác biệt với chuột. Các nghiên cứu dài hạn trên người là cần thiết để hiểu rõ hơn về tác động của phụ gia thực phẩm nhân tạo đối với sức khỏe (6, 7, 11).

Nếu bạn nghi ngờ rằng mình có thể nhạy cảm với một số loại phụ gia thực phẩm, tốt nhất nên tham khảo ý kiến của chuyên gia y tế có kinh nghiệm trong lĩnh vực rối loạn tiêu hóa.

Tăng Cân và Chất Tạo Ngọt Nhân Tạo

Chất tạo ngọt nhân tạo là một loại phụ gia thực phẩm phổ biến. Nhiều người sử dụng chúng như một giải pháp thay thế đường để giảm lượng calo nạp vào, nhưng cũng có ý kiến cho rằng chúng có thể gây hại nhiều hơn lợi.

Còn được gọi là chất tạo ngọt không dinh dưỡng, các chất này không chứa calo nhưng vẫn mang lại vị ngọt cho thực phẩm và đồ uống. Một số loại phổ biến bao gồm aspartame, acesulfame K, saccharin và sucralose.

Mặc dù không chứa calo, có giả thuyết cho rằng chất tạo ngọt nhân tạo có thể ảnh hưởng đến hệ vi sinh đường ruột, từ đó làm thay đổi quá trình trao đổi chất và điều tiết hormone, gián tiếp góp phần vào việc tăng cân.

Tuy nhiên, hầu hết các chất tạo ngọt nhân tạo không đi đến ruột già – nơi tồn tại hệ vi sinh đường ruột. Vì vậy, khả năng chúng tác động đến hệ vi sinh này là rất thấp, và hiện chưa có nghiên cứu nào khẳng định chất tạo ngọt nhân tạo là nguyên nhân trực tiếp gây tăng cân (12, 13).

Trên thực tế, một nghiên cứu đã phát hiện rằng khi con người tiêu thụ chất tạo ngọt nhân tạo trong giới hạn khuyến nghị hàng ngày, không có sự thay đổi đáng kể nào trong quần thể vi khuẩn đường ruột (13).

Ngoài ra, một số giả thuyết cho rằng chất tạo ngọt nhân tạo có thể không kích thích giải phóng hormone điều chỉnh cảm giác đói giống như đường tự nhiên, khiến con người có xu hướng ăn nhiều hơn.

Tuy nhiên, cần lưu ý rằng mối liên hệ không đồng nghĩa với quan hệ nhân quả. Có nhiều yếu tố khác như tổng lượng calo tiêu thụ, lịch sử ăn kiêng và mức độ vận động cũng có thể ảnh hưởng đến cân nặng của một người.

Hơn nữa, kết quả nghiên cứu có thể khác nhau tùy thuộc vào phương pháp nghiên cứu và các yếu tố bên ngoài được kiểm soát. Do đó, có rất nhiều tranh cãi trong lĩnh vực này.

Ví dụ, một số nghiên cứu quan sát trên con người cho thấy mối liên hệ giữa việc tiêu thụ chất tạo ngọt nhân tạo và chỉ số khối cơ thể (BMI), nhưng nhiều thử nghiệm lâm sàng và phân tích tổng hợp lại chỉ ra rằng chúng có thể hỗ trợ giảm cân (15, 16, 17, 18, 19, 20). 

Ngoài ra, một phân tích tổng hợp gần đây được công bố trên British Medical Journal không tìm thấy mối liên hệ giữa việc sử dụng chất tạo ngọt nhân tạo và BMI. Các tác giả kết luận rằng cần có thêm các nghiên cứu dài hạn và có chất lượng cao hơn để đưa ra kết luận chắc chắn  (21).

Tóm lại, khi bạn sử dụng Chất Tạo Ngọt Nhân Tạo trong lượng cho phép mỗi ngày là an toàn. FDA khuyến cáo hạn chế lượng calo từ đường bổ sung xuống dưới 10 phần trăm tổng lượng calo mỗi ngày. Ví dụ, nếu bạn tiêu thụ chế độ ăn 2.000 calo mỗi ngày, thì sẽ là 200 calo hoặc 50 gam đường bổ sung mỗi ngày.

có Nguy Cơ Ung Thư khi dùng Phụ Gia Thực Phẩm không?

Một số loại phụ gia thực phẩm nhân tạo có thể làm gia tăng nguy cơ mắc một số loại ung thư.

Cụ thể, việc tiêu thụ thực phẩm chứa hàm lượng cao nitrit và nitrat – các chất thường có trong thịt chế biến sẵn – đã được chứng minh có mối liên hệ với nguy cơ mắc ung thư đại trực tràng (22).

Năm 2015, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) chính thức xếp thịt chế biến sẵn vào nhóm thực phẩm có khả năng gây ung thư cho con người. Quyết định này dựa trên các nghiên cứu cho thấy rằng nguy cơ ung thư đại trực tràng tăng theo mức độ tiêu thụ thịt chế biến (22).

Một phụ gia khác gây lo ngại là Bisphenol A (BPA), một hợp chất thường được sử dụng trong bao bì thực phẩm. BPA có liên quan đến nguy cơ rối loạn nội tiết và có thể làm tăng nguy cơ mắc ung thư. Dù đã bị cấm trong các sản phẩm dành cho trẻ sơ sinh, BPA vẫn xuất hiện trong một số chai nhựa, lon thực phẩm và các loại bao bì khác (23, 24, 25, 26).

Hiện nay, chưa có nhiều bằng chứng khoa học trực tiếp khẳng định rằng các phụ gia thực phẩm khác có thể làm tăng nguy cơ ung thư. Tuy nhiên, chế độ ăn uống chứa nhiều thực phẩm chế biến sẵn thường được cho là có liên hệ với nguy cơ ung thư cao hơn. Dù vậy, vẫn chưa rõ liệu phụ gia thực phẩm có đóng vai trò quan trọng trong mối liên hệ này hay không (27).

Để giảm thiểu nguy cơ ung thư, các biện pháp hiệu quả nhất bao gồm: tránh hút thuốc, giảm tiêu thụ rượu bia, duy trì cân nặng hợp lý, tập thể dục thường xuyên và ăn uống lành mạnh với chế độ giàu chất xơ, trái cây và rau củ, các thực phẩm từ tự nhiên. Tránh các sản phẩm chế biến sẵn (28, 29, 30).

Sức Khỏe Trẻ Em khi dùng phụ gia thực phẩm nhân tạo

Nhiều người tiêu dùng lo ngại rằng một số phụ gia thực phẩm nhân tạo, chẳng hạn như phẩm màu thực phẩm, có thể gây tăng động, rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD) hoặc rối loạn phổ tự kỷ (ASD) ở trẻ em.

Phẩm màu và hương liệu nhân tạo thường được sử dụng để làm tăng màu sắc và hương vị cho nhiều loại thực phẩm, đặc biệt là các sản phẩm dành cho trẻ em. Mặc dù có các lựa chọn tự nhiên, nhưng phẩm màu và hương liệu nhân tạo vẫn được ưa chuộng vì chúng có màu sắc rực rỡ hơn và chi phí thấp hơn.

Một số nhóm và chế độ ăn kiêng, chẳng hạn như chế độ ăn Feingold, tuyên bố rằng phụ gia thực phẩm nhân tạo có thể gây ra các vấn đề hành vi hoặc rối loạn phát triển thần kinh ở trẻ em. Tuy nhiên, hiện tại chưa có nhiều nghiên cứu chứng minh được mối liên hệ này (31, 32, 33, 34).

Mặt khác, BPA là một chất gây rối loạn nội tiết có thể ảnh hưởng đến quá trình phát triển của trẻ sơ sinh. Vì vậy, BPA đã bị cấm trong các sản phẩm dành cho trẻ nhỏ như bình sữa, cốc tập uống và bao bì chứa sữa công thức. Khi mua sản phẩm cho trẻ, nên chọn những sản phẩm có nhãn “BPA-free” để đảm bảo an toàn (35).

Tóm Lại

Hầu hết các phụ gia thực phẩm nhân tạo đều an toàn cho cả người lớn và trẻ em khi tiêu thụ ở mức độ cho phép. Những chất có nguy cơ gây hại cho sức khỏe con người đã bị cấm hoặc được quản lý nghiêm ngặt bởi FDA.

Bạn có nên hạn chế thành phần nhân tạo?

Đối với hầu hết mọi người, việc tránh hoàn toàn các thành phần nhân tạo là điều gần như không thể, vì chúng có mặt trong rất nhiều thực phẩm chế biến sẵn. Tuy nhiên, bạn không cần phải loại bỏ hoàn toàn chúng để duy trì một lối sống lành mạnh.

Phần lớn các chất phụ gia thực phẩm nhân tạo không gây hại cho sức khỏe con người, và những chất có nguy cơ ảnh hưởng tiêu cực đều đã bị Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) cấm hoặc kiểm soát chặt chẽ.

Thay vì cố gắng loại bỏ hoàn toàn chất phụ gia nhân tạo khỏi chế độ ăn, hãy tập trung vào việc tiêu thụ thực phẩm tươi, ít qua chế biến. Điều này sẽ giúp bạn giảm lượng chất phụ gia nạp vào một cách tự nhiên.

Nếu bạn nhận thấy một số chất phụ gia thực phẩm gây ra tác dụng phụ không mong muốn, hãy tham khảo ý kiến chuyên gia y tế. Họ có thể đề xuất giảm hoặc loại bỏ một số thành phần nhất định khỏi chế độ ăn uống của bạn.

Tóm tắt

Bạn không cần phải tránh hoàn toàn các chất phụ gia thực phẩm nhân tạo để có một cuộc sống khỏe mạnh. Thay vào đó, hãy ưu tiên tiêu thụ thực phẩm tự nhiên, ít chế biến và chỉ hạn chế hoặc loại bỏ những thực phẩm gây ảnh hưởng xấu đến cơ thể bạn.

Mẹo giúp giảm tiêu thụ chất phụ gia nhân tạo

Nếu bạn muốn hạn chế lượng chất phụ gia nhân tạo trong chế độ ăn uống của mình, hãy thử áp dụng một số mẹo sau:

  • Đọc kỹ nhãn sản phẩm. Theo quy định, các nhà sản xuất thực phẩm bắt buộc phải liệt kê đầy đủ các chất phụ gia (bao gồm cả tự nhiên và nhân tạo) trên bao bì sản phẩm.
  • Tìm hiểu về các tên gọi khác nhau. Một số chất phụ gia có nhiều tên gọi khác nhau. Ví dụ, Splenda thực chất là tên thương mại của sucralose – một loại chất tạo ngọt nhân tạo (36).
  • Ưu tiên thực phẩm tươi, ít chế biến. Cách tốt nhất để giảm tiêu thụ chất phụ gia là ăn thực phẩm tự nhiên như rau củ, trái cây, hạt, các loại đậu và thịt nạc.
  • Uống nước lọc. Nước là lựa chọn tối ưu giúp bạn hạn chế tiêu thụ chất tạo ngọt nhân tạo thường có trong nước ngọt, nước tăng lực và các loại đồ uống đóng chai khác.
  • Tránh tư duy “hoặc tất cả, hoặc không gì cả”. Việc loại bỏ hoàn toàn chất phụ gia nhân tạo có thể rất khó khăn và không bền vững. Thay vào đó, hãy thực hiện những thay đổi nhỏ, dần dần điều chỉnh chế độ ăn uống theo hướng lành mạnh hơn.

Tóm tắt

Bằng cách trở thành một người tiêu dùng thông thái, bạn có thể đưa ra quyết định sáng suốt về những chất phụ gia thực phẩm mà mình lựa chọn tiêu thụ.

Kết luận

Chất phụ gia thực phẩm nhân tạo rất khó tránh khỏi, vì chúng có mặt trong phần lớn các loại thực phẩm bày bán tại siêu thị.

Hầu hết các nghiên cứu cho thấy các chất phụ gia nhân tạo được FDA phê duyệt đều an toàn khi sử dụng. Tuy nhiên, các nghiên cứu chuyên sâu hơn trên con người vẫn cần thiết để hiểu rõ hơn về tác động lâu dài của chúng đối với sức khỏe.

Thay vì cố gắng loại bỏ hoàn toàn, bạn có thể thực hiện những thay đổi đơn giản như ưu tiên thực phẩm tươi, ít chế biến và học cách đọc nhãn sản phẩm để giảm lượng tiêu thụ.

Hành động ngay hôm nay

Hãy thử làm điều này ngay: Kiểm tra năm món thực phẩm trong tủ bếp nhà bạn và xem liệu bạn có thể nhận diện được một số chất phụ gia nhân tạo thường gặp trên nhãn sản phẩm không. Điều này sẽ giúp bạn trở thành một người tiêu dùng thông thái hơn!